ارز فیات (Fiat Currency) یک پول قانونی بوده و ارزشش ناشی از صدور توسط دولت است و به کالای فیزیکی وابسته نیست. با فیات کارنسی بیشتر آشنا شوید.
قدرت دولتی که ارز فیات را صادر می‌کند، مهم‌ترین فاکتور در تعیین ارزش این نوع پول است. بیشتر کشورهای جهان از فیات برای خرید کالا، خدمات، سرمایه‌گذاری و پس‌انداز استفاده می‌کنند. سیستم فیات با ایجاد ارزش برای پول قانونی (Legal Tender)، جایگزین «استاندارد طلا» (Gold Standard) و سایر سیستم‌های کالا محور شد. در حال حاضر بیشتر پول‌های کاغذی جهان مانند دلار آمریکا، یورو و دیگر ارزهای بزرگ، فیات کارنسی هستند.
تاریخچه فیات کارنسی
پول فیات قرن‌ها پیش در کشور چین متولد شد. استان سیچوآن (Sichuan) طی قرن یازدهم میلادی صدور پول کاغذی را آغاز کرد. در ابتدا امکان تبدیل این پول کاغذی به ابریشم، طلا و یا نقره وجود داشت ولی در نهایت با به قدرت رسیدن کوبلای خان (Kublai Khan) در قرن سیزدهم میلادی، یک سیستم ارز فیات تشکیل شد. مورخان ادعا می‌کنند که این سیستم پولی در سقوط امپراتوری مغول نقشی اساس داشت و هزینه‌های بیش از اندازه و ابرتورم (Hyperinflation) ریشه اصلی مشکلات آن بودند.
طی قرن ۱۷ میلادی، پول فیات در اروپا توسط کشورهای اسپانیا، سوئد و هلند مورد استفاده قرار گرفت. البته سیستم فیات در سوئد شکست خورد و دولت مجبور شد آن را کنار بگذارد و از استاندارد نقره استفاده کند. در طول ۲ قرن بعدی، فرانسه نو (Nouvelle-France) در کانادا، مستعمرات آمریکا و سپس دولت فدرال ایالت متحده از ارز فیات استفاده کردند و نتایج مختلفی گرفتند.
با فرا رسیدن قرن بیستم میلادی، آمریکا دوباره استفاده از ارز کالا محور را در دستور کار قرار داد، اما این بار به صورت محدودتر. در سال ۱۹۳۳، دولت امکان تبدیل پول کاغذی به طلا را از بین برد. در سال ۱۹۷۲ (دوران ریاست جمهوری نیکسون) ایالات متحده استاندارد طلا را به کلی کنار گذاشت و از سیستم ارز فیات استفاده کرد. در نتیجه این اقدام، مرگ استاندارد طلا در سطح جهانی حتمی شد و کشورهای مختلف تصمیم گرفتند از فیات استفاده کنند.
فیات کارنسی چگونه کار می کند؟
پول فیات به ۲ دلیل می‌تواند ارزش داشته باشد: یا دولت صادرکننده ارزش آن را حفظ می‌کند یا طرفین تراکنش بر سر میزان ارزش آن به توافق رسیده‌اند. در طول تاریخ، دولت‌ها با استفاده از کالاهای ارزشمند مثل طلا و نقره، سکه می‌ساختند یا پولی که امکان تبدیل آن به یک کالای ارزشمند وجود داشت را چاپ می‌کردند. اما ارز فیات قابل تبدیل نیست. خود کلمه فیات در زبان لاتین به معنای عبارت دستوری «اینگونه خواهد بود» یا «بگذارید انجام شود» ترجمه می‌شود.
از آن جایی که پول فیات پشتوانه فیزیکی ندارد، با خطر کاهش ارزش به دلیل تورم مواجه است و حتی ممکن است در صورت رخ دادن ابرتورم (hyperinflation) ارزش خود را به کلی از دست بدهد. اگر مردم ارز ملی یک کشور را قبول نداشته باشند، ارزش آن از بین خواهد رفت. اما پولی که پشتوانه‌اش طلا باشد، ارزش ذاتی دارد، چرا که در بازار تقاضا برای طلا در صنایعی مثل جواهرات، تزئینات، تولید وسایل الکترونیک، رایانه‌ها و وسایل نقلیه هوافضا وجود دارد.
دلار آمریکا هم پول فیات به شمار می‌آید و هم پول قانونی که می‌توان با استفاده از آنان بدهی‌های خصوصی و عمومی را پرداخت کرد. به هر ارزی که توسط دولت قانونی اعلام می‌شود، پول قانونی (Legal Tender) می‌گویند. بسیاری از دولت‌ها ابتدا یک پول فیات صادر کرده و سپس با تبدیل آن به استانداردی برای پرداخت بدهی، فیات را به پول قانونی تبدیل می‌کنند.
در اوایل تاریخ ایالات متحده، پشتوانه ارز این کشور طلا و در بعضی موارد نقره بود. با تصویب لایحه اضطراری بانکداری سال ۱۹۳۳ (Emergency Banking Act of 1933)، دولت فدرال امکان تبدیل ارز به طلای دولتی را از بین برد. در سال ۱۹۷۱ استاندارد طلا که تا آن زمان پشتوانه ارز ایالات متحده بود به کلی کنار رفت و علاوه بر این، ارسال طلا به کشورهای خارجی که در ازای دریافت ارز آمریکا انجام می‌شد، نیز پایان یافت.
از آن زمان تاکنون پشتوانه دلارهای آمریکا «اعتماد کامل و اعتبار دولت ایالات متحده» بوده است. در گذشته روی دلارها این نوشته وجود داشت که:
دلار، پول قانونی (Legal Tender) برای پرداخت تمام بدهی‌های خصوصی و عمومی است، ولی در خزانه‌داری ایالات متحده یا در هر شعبه از بانک فدرال رزرو، امکان تبدیل آن به پول مشروع (Lawful Money) وجود ندارد.
بنابراین می‌توان گفت که امروزه دلارهای آمریکا Legal Tender هستند و نه Lawful Money که امکان تبدیل آن به طلا، نقره یا هر نوع کالای دیگری وجود دارد.
ارز فیات چه تفاوتی با استاندارد طلا دارد؟
استاندارد طلا امکان تبدیل اسکناس‌های کاغذی به طلا را فراهم می‌کرد و پشتوانه تمام پول‌های کاغذی این سیستم، مقداری مشخصی از این فلز گرانبها بود که توسط دولت نگهداری می‌شد. در یک سیستم ارزی کالا محور، دولت‌ها و بانک‌ها تنها در صورتی می‌توانند ارز جدید وارد چرخه اقتصاد کنند که مقدار متناسبی از طلا در ذخایر خود داشته باشند. چنین سیستمی توانایی دولت برای تولید پول و افزایش ارزش آن (صرفا بر اساس فاکتورهای اقتصادی) را محدود می‌کند.
در سیستم ارز فیات، پول را نمی‌توان به چیز دیگری تبدیل کرد. در این سیستم، مسئولین می‌توانند به صورت مستقیم روی ارزش پول تاثیر گذاشته و افزایش یا کاهش قیمت آن را به شرایط اقتصادی وابسته کنند. بنابر این دولت‌ها و بانک‌های مرکزی‌شان اختیارات بیشتری خواهند داشت و با به کار گیری ابزارهای مختلف می‌توانند نسبت به انواع شرایط و بحران‌های اقتصادی، واکنش مناسب نشان دهند. بانکداری ذخیره کسری (Fractional Reserve Banking) و تسهیل کمی (Quantitative easing) از جمله ابزارهایی هستند که این سیستم در اختیار دولت‌ها و بانک‌ها قرار می‌دهد.
طرفداران استاندارد طلا ادعا می‌کنند سیستم یک ارز کالا محور به دلیل پشتوانه فیزیکی و ارزشمندش، ثبات بیشتری دارد. در مقابل، طرفداران سیستم فیات می‌گویند که قیمت طلا هرگز باثبات نبوده است. نوسان و تغییر در میزان ارزش، هم برای ارز کالا محور و هم برای ارز فیات اتفاق می‌افتد، ولی در سیستم فیات، دولت در شرایط اقتصادی اضطراری اختیار عمل بیشتری دارد.
مزایا و معایب استفاده از پول فیات
اقتصاددانان و متخصصان مالی در حمایت از ارز فیات هم‌صدا نیستند. حامیان و مخالفان به هنگام بحث در مورد این نوع پول، به مزایا و معایب زیر اشاره می‌کنند:
- سینیورژ: میزان سینیورژ (درآمد حاصل از چاپ و انتشار پول) ارز فیات عالی است.
- کم‌یابی: کم‌یابی یک کالای فیزیکی مثل طلا در فیات کارنسی دیده نمی‌شود و آن را محدود نمی‌کند.
- هزینه: تولید پول فیات در مقایسه با پول‌های کالا محور به‌صرفه‌تر است.
- انعطاف‌پذیری: ارز فیات برای مواجه با بحران‌های اقتصادی، امکانات بیشتری در اختیار دولت‌ها و بانک‌های مرکزی قرار می‌دهد.
- معاملات بینالمللی: فیات کارنسی در کشورهای مختلف جهان استفاده می‌شود و به همین دلیل یک ارز مناسب برای انجام معاملات بینالمللی به شمار می‌آید.
- راحتی استفاده: ارزی با پشتوانه طلا به ذخایر فیزیکی نیاز دارد و این ذخایر به نگهداری، حفاظت، نظارت و موارد هزینه‌بر دیگر احتیاج خواهند داشت. ارز فیات به هیچ کدام از این موارد نیاز ندارد.
- ارزش ذاتی: پول فیات هیچ نوع ارزش ذاتی ندارد. بنابراین دولت‌ها می‌توانند بدون پیش نیاز و محدویت پول بسازند و این می‌تواند به ابرتورم و فروپاشی سیستم اقتصادی منجر شود.
- تاریخچه: در گذشته، به کارگیری سیستم‌های مبتنی بر فیات معمولا به فروپاشی‌های اقتصادی منجر شده که نشان می‌دهد استفاده از این نوع پول خطراتی را به همراه دارد.
مثالی از شکست یک پول فیات
در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی، بانک مرکزی زیمباوه به علت مشکلات اقتصادی میزان چاپ پول خود را به میزان شگفت‌انگیزی افزایش داد. این اقدام به رخ دادن ابرتورم منجر شد و در سال ۲۰۰۸ نرخ تورم این کشور بین ۲۳۰ تا ۵۰۰ میلیارد درصد قرار داشت. قیمت‌ها به سرعت در حال افزایش بودند و شرایط آنقدر بد شده بود که مشتریان برای خرید خوراک ساده محبور به حمل کیسه‌هایی پر از پول شده بودند. در اوج بحران اقتصادی این کشور، ۱۰۰ تریلیون دلار زیمباوه‌ای، معادل ۴۰ سنت از ارز کشور آمریکا بود.
تفاوت فیات کارنسی با ارز دیجیتال یا کریپتو کارنسی
فیات کارنسی و کریپتوکارنسی پشتوانه فیزیکی ندارند و این تنها وجه تشابه آنان است. در حالی که پول فیات توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی کنترل می‌شود، رمز ارز اصولا به خاطر یک دفتر کل توزیع شده به نام بلاک چین، ساختاری غیر متمرکز دارد. نحوه تولید این دو نوع پول نیز کاملا متفاوت است. بیت کوین، همانند بیشتر کریپتوکارنسی‌ها، یک موجودی محدود و کنترل شده دارد، اما در مقابل، بانک‌ها می‌توانند هر مقدار از ارز فیات را بدون هیچ پیش نیازی و با توجه صلاح دیدشان برای اقتصاد کشور، تولید کنند.
رمز ارزها پول دیجیتالی هستند، معادل فیزیکی ندارند و مرزی برایشان تعیین نشده است. بنابر این برای انجام تراکنش‌های بینالمللی محدودیت‌های کمتری دارند. علاوه بر این، تراکنش‌های رمز ارزی برگشت‌ناپذیر هستند و با توجه به ماهیت رمز ارزها، دنبال کردن و پیگیری امور مالی در مقایسه با سیستم فیات بسیار دشوارتر خواهد بود.
در حال حاضر، بازار ارزهای دیجیتال خیلی کوچک‌تر و در نتیجه پرنوسان تر از بازارهای سنتی است. این نوسان زیاد احتمالا یکی از دلایل اصلی پذیرفته نشدن رمز ارزها در بخش اصلی اقتصاد بوده است، اما با ادامه رشد این اقتصاد نوپا و پخته شدن کاربران آن، نوسان نیز به احتمال زیاد کاهش خواهد یافت.
سخن پایانی
هیچ اطمینانی در مورد آینده این دو نوع پول وجود ندارد. در حالی که رمز ارزها هنوز راه درازی را در پیش دارند و بدون شک با چالش‌های بیشتری مواجه خواهند شد، تاریخچه ارز فیات ضعف این نوع پول را به ما نشان می‌دهد. این تاریخچه یکی از دلایل اصلی تمایل مردم برای آزمایش و بررسی احتمال استفاده یک سیستم رمز ارزی برای انجام کل تراکنش‌های مالی‌شان (یا حداقل بخشی از آنان) است.
یکی از ایده‌های اصلی برای ایجاد بیت کوین و سایر رمز ارزها، بررسی یک پول جدید ساخته شده بر اساس یک شبکه همتا به همتا است. این احتمال وجود دارد که بیت کوین برای جایگزینی کامل سیستم ارز فیات ایجاد نشده باشد، و بلکه هدف از عرضه آن، ارائه یک شبکه اقتصادی دیگر در کنار فیات کارنسی بوده است. اما با این حال می‌توان با اطمینان گفت که کرپتوکارنسی پتانسیل ایجاد یک سیستم اقتصادی بهتر، برای یک جامعه بهتر را دارد.
بیشتر بخوانید:
برگرفته از: بیت 24
